Зенит – првото авангардно списание во Југославија

Првиот број на списанието Зенит беше објавен на 1 февруари 1921 година во Загреб.

Овој билтен на авангардното движење Зенит беше посветен на уметниците од Југославија, но и од цела Европа, кои споделија заеднички прогресивни идеи.

Љубомир Мичиќ, основач на списанието и ова движење, сакаше да отстапи од традиционалните вредности и да промовира нова уметност создадена како реакција на масакрот во Првата светска војна.

По повод стогодишнината од првиот број на Зенит, во белградската галерија во Рим беше отворена изложба посветена на ова списание.

Кој објавуваше во Зенит и зошто беше важно ова списание?

Прилози на повеќе од 100 уметници се објавени во 43 броја на Зенит, а меѓу нив има и познати југословенски писатели и уметници како Милош Црњански, Растко Петровиќ, Душан Матиќ, Јован Бијелиќ, Станислав Винавер, Вилко Гечан, Јосип Клек.

Меѓу странските автори се истакнуваат имињата на руски уметници, како што се Владимир Мајаковски, Сергеј Есенин, Александар Блок, Борис Пастернак, Василиј Кандински, Ел Лисици, Maлевиќ.

Имаше и уметници од Германија (Валтер Гропиус, Георг Грос, Иван Гол), како и од други земји – Амадео Модиљани, Пабло Пикасо и Алберт Глез.

„Соработниците на Зенит беа претставници на сопствените кругови или движења и се карактеризираа со радикални ставови кон состојбите во европската цивилизација, култура, уметност и литература“, објаснува Бојан Јовиќ, директор на Институтот за литература и уметност.

Во петтиот број на Зенит беше објавен Манифестот на Зенитизмот, потпишан од Љубомир Мичиќ, писателот Бошко Токин и поетот Иван Гол, и оттогаш списанието функционира како програмски билтен на Зенитизмот.

Според Јовиќ, авторите што објавувале во Зенит „биле блиски до позициите на Мичиќ, односно Зенитистичките позиции кои се менувале и се развивале од експресионистички преку конструктивистички, дадаистички, варварски“.

„Во списанието честопати имало несогласувања меѓу Мичиќ и авторите, но како што вели Јовиќ, за време на соработката, сите уметници се блиску до надминување на границите помеѓу уметноста: акцентот на употребата на типографски и уметнички средства во поезијата и прозата и вметнувањето на текстот во уметничкиот израз “.

Мичиќ беше крајно критички настроен кон културното опкружување во Југославија.

„Неговите критики беа на работ на навреда, тој создаваше лични антагонизми со протагонистите на културниот живот на Загреб и Белград“, вели Невена Мартиновиќ.

Редакцијата на списанието се пресели од Загреб во Белград во 1923 година, каде што продолжија проблемите што ги имаше Мичиќ со властите и другите уметници.

Иако Зенит „не беше политички обоен“, Марија Станковиќ тврди дека „зад списанието стоеше нова духовна клима“.

Сепак, текстот објавен во 43-то издание под наслов „Зенитизам низ призмата на марксизмот“, потпишан од М.Расимов, за кој многумина претпоставуваат дека е самиот Мичиќ, ќе го означи крајот на Зенит.

Тој ќе биде обвинет за комунистичка пропаганда и поради прогонството на полицијата, тој ќе побегне преку Риека во Париз, каде ќе остане следните десет години.

Paul Bihac, Anushka, Otto Bihajli, Ljubomir Micic (1925). Source: Flickr

Во Зените беа објавувани дела на странски уметници на нивните мајчини јазици, а со тоа беше поприфатен надвор од границите на поранешна Југославија.

„За шест години објавување, што е доволно за авангардно списание, за Зенит се пишуваше во Берлин, Париз, Прага, Лион и Виена“, се сеќава Невена Мартиновиќ.

Мичиќ страдаше поради неприфаќањето и фактот дека списанието беше маргинализирано, објаснува таа и се повикува на текстот „полн со разочарување, со цинично име „Благодарам, убава Србијо.“

По Втората светска војна, Мичиќ ќе биде целосно заборавен и маргинализиран.

Source BBC