Независните листи на граѓани будат надеж за промени

Првиот круг од локалните избори во Северна Македонија, седми по ред од прогласувањето независност на земјата, ќе се одржи на 17 октомври. Во не толку долгата традиција на македонската политика, локалните избори отсекогаш биле можност за судир меѓу власта и опозицијата, во која се вклучуваат сите политичари. Дури и оние на кои нема место на локалните избори – сите со цел да ја намалат позицијата на противникот.

297 кандидати, претежно претставници на одредени политички партии, ќе се борат за градоначалници и членови на општинскиот совет во 80 општини, вклучувајќи го градот Скопје како посебна територијална единица. Сепак, за разлика од претходните избори, и според податоците од веб-страницата на Државната изборна комисија (ДИК), на долгата листа на кандидати има многу независни листи. За жал, од аспект на родовата еднаквост, овие избори покажаа дека политиката е „машка работа“, врз основа на фактот дека само 8% од кандидатите на листите се жени…

Иако ова не е новост, бројот на овие листи и нивните кандидати укажува на можноста дека е поизразен интересот на граѓаните директно да го практикуваат своето демократско право и да изберат свој, а не партиски кандидат.

Оние кои имаат моќ се потрудија да ја направат предизборната „забава“поголема. Така, само еден месец пред изборите, тие успеаја да го сменат изборниот закон. Потег што ја налути јавноста и наиде на гласни критики. Но, како и секоја претходна влада, така и оваа реши да остане глува за повеќето критики, успевајќи – барем делумно – да ги реализира своите намери.

Проценти за власт

Со намера да го ограничи или спречи учеството на листи на независни кандидати и граѓански иницијативи на изборите, владата на Социјалдемократскиот сојуз (СДСМ) – во коалиција со албанската партија ДУИ, и со поддршка на опозициската ВМРО -ДПМНЕ и Албанската алијанса – поднесе предлог за измена на Законот за изборите до парламентот два месеци пред изборите. Измените исто така предвидуваа обврска за собирање потписи за кандидатите.

Според овој предлог, прагот за бројот на потписи требаше да биде 2% од вкупниот број гласачи во секоја општина. Нивниот предлог е спротивен на препораката на ОБСЕ – да биде 1% – и се смета за премногу висок и е речиси невозможно да се достигне два месеци пред изборите, особено за независните листи.

Стево Пендаровски, претседателот на државата, јавно реагираше со коментар дека нема да потпише таков закон. Огорчен, тој ја посочи апсурдноста во предлогот според кој на една независна листа и е потребен ист број потписи за кандидат за град Скопје како и за независен кандидат за претседател – 10.000.

На крајот, партијата Левица успеа привремено да ги блокира овие предлози за измени во собраниската процедура, поднесувајќи дури 772 амандмани.

Сепак, СДСМ и нивните политички партнери не се откажаа, притоа успевајќи да најдат начин и да ги усвојат измените на само 33 дена пред изборите, по скратена постапка. Иако првично се противеше, указот за прогласување на законот го потпиша и претседателот Пендаровски.

Усвоените амандмани предвидуваат дека граѓаните исто така можат да гласаат со неважечка лична карта (т.е. доколку личната карта истече), ги обврзуваат државните органи да достават список на возила до Државната комисија за спречување корупција (која вклучува и тип и регистарски таблички), и за да спречат злоупотреба за време на кампањите и изборните циклуси, тие обезбедуваат услови за гласање со отпечатоци.

Сепак, прагот за собирање потписи не е укинат.

Амандманите имаа за цел да ги одразат приговорите на ОБСЕ за доминацијата на главните партии во медиумите, но критичарите исто така посочуваат дека овие избрзано изгласани промени имаат мало влијание. Во моментов, четирите најголеми партии го делат доминантниот дел од колачот на медиумската застапеност, заедно со Левица, која нема пратеничка група (околу 7% од вкупниот простор), но има двајца заменици. Останува само мал простор за помалите партии и независни листи на граѓани (околу 3%).

Ваквото однесување на големите партии, без разлика кој е на власт, силно потсетува на едногласното гласање на социјалдемократите, ВМРО-ДПМНЕ и другите големи партии, за измена на Законот за регистрација на политички партии во 2007 година. Претходниот праг за бројот на потписи со кои е регистрирана политичка партија, а врз основа на законот од 2004 година, беше 500 потписи. Амандманот од 2007 година го зголеми прагот на 1.000 потписи, со што регистрацијата на нова политичка партија стана речиси невозможна во мала земја како северна Македонија.

Можност за промена

Моќта на самоорганизирање на локално ниво се покажа како најголема досега во овој изборен циклус. Во неколку градови во земјата, вклучувајќи го и Скопје, се појавија листи на независни кандидати за градоначалници и членови на општински совети.

Судејќи според тековните кампањи, се чини дека изборните програми на независни иницијативи генерално не се разликуваат многу. Фокусот им е екологијата и прекумерната градба, наоѓајќи оправдување во фактот дека, поради прекумерната експанзија на градежниот сектор, градот досега наброја девет таканаречени топлински точки каде се мерат екстремно високите температури во текот на летото. Покрај тоа, задолжителните 20% зеленило на секоја градежна парцела не се почитуваат од инвеститорите.

За актуелните власти предводени од социјалдемократите, екологијата и урбаната ситуација во Скопје – во која градежните компании се блиски до луѓето што се на власт, што македонските медиуми често го нарекуваат „градежна мафија“ – станаа толку влијателни што освен градскиот парк, речиси и да нема зелено место – со години не беа проблем. Со тоа што не го направија, тие овозможија целиот град да се удави во бетон и згради.

Голем проблем за жителите на Скопје е тоа што, во центарот на градот и околните населби, густината на зградите е толку зголемена што самиот град повеќе личи на бразилска фавела. Наместо да го спречат тоа, постојните градски власти не престануваат да издаваат дозволи за градење, поддржувајќи ги своите деловни партнери и големите донатори на партиската каса.

Прочитајте го целиот текст тука.

Соња Стојадиновиќ е политиколог со завршени додипломски и магистерски студии на Факултетот за политички науки,  Универзитет „Св. Кирил и Методиј “во Скопје, Катедра за меѓународна политика. Таа е активистка на левичарското движење „Солидарност“ и колумнист за неколку македонски, регионални и меѓународни портали и блогови. Моментално ги завршува вторите магистерски студии на Универзитетот Карл-Франценс во Грац, Австрија.