Интервју со Милош Андоновски: Театарот мора да се отвори, мора да сака да слушне што мисли публиката и што има да каже

Неодамна од печат излезе твојата авторска публикација „Драмска уметност – прирачник за наставници“, на македонски и албански јазик, во издание на „Театар за сите“. Што најмногу те инспирираше при процесот на структуирање на прирачникот?

Пред сè, сакав да биде многу јасен, прецизен и едноставен за користење. Се запрашав што мене ми било потребно на почетоците од мојата работа, секако, имајќи ги предвид сите прирачници коишто некогаш сум ги читал и консултирал. Во суштина, сум човек што функционира со листи, каталогизирање под А, Б и Ц или пак, „прва точка“, „втора точка“, „трета точка“… Не ми беше тешко да ги осмислам поглавјата и целините, но затоа процесот на пишување ме донесе до заклучокот дека е потешко да се роди книга, отколку претстава.

Во одреден момент, сфатив дека не можам да го сработам четивото сам, па му се обратив на колегата и актер Христијан Поп Симонов, ко-автор на прирачникот, кој ја изработи целината посветена на вежби по актерска игра со дишење, глас, дикција, поттекст итн.

Често сведочиме дека образовниот систем во Македонија останува последен на приоритетната листа. Во високообразовните државни институции сè уште не се достапни современи едукативни материјали или онлајн библиотеки, ниту пак имаат доволно ресурси да ги обноват своите простории и читални. Всушност, овој прирачник е првата публикација од овој вид, наменета за наставниците по драмска уметност. Што сè е опфатено во оваа збирка?

Прирачникот содржи поглавје именувано како „Начела за театарски педагози“, во коешто се обработени пет принципи за кои би требало да биде свесен секој театарски педагог во својата работа со тинејџери. Секако, тука се и поглавјата со вежби по актерска игра, драмско пишување и театарска режија, со упатства за организација на работниот простор,  упатства за водење на вежбите, потребните материјали/реквизити за вежбите и очекуваните резултати од нив, односно како и во кои моменти може една вежба да тргне во погрешна насока и на кој начин да се врати текот на нештата во вистинската насока.

Последното поглавје нуди начини на оценување и (само)евалуација на тој процес на изучување на театарската уметност со нешто што се нарекува рубрика за оценување.

Иницијативата „Театар за сите“ постои повеќе од 5 години и една од ретките независни иницијативи за театарска едукација и продукција во државата. Како започна оваа приказна?

„Театар за сите“ во септември ќе полни шест години, а почна како потреба за едуцирање нови генерации публика коишто преку практично искусување на театарските процеси, ќе осознаат колку многу енергетски, ментално и емотивно вложуваат театарските уметници во една престава, па, ако ништо друго, од почит и разбирање, ќе ги исклучуваат мобилните телефони кога ќе одат во театар. 😊

Пред некое време, бев на претстава надвор од Скопје и однесувањето на публиката за време на изведбата ме шокираше: немаше никаков однос кон тоа што се случува на сцена, никаква почит за трудот и работата на театарската екипа: муабет, телефони што ѕвонат, блицеви, деца што трчаат низ гледалиште (а, притоа, претствата не беше за деца!)… Ова, генерално, е состојбата во многу театри низ земјава. Сметам дека работата на театарџиите не е само да го сработат делото и да го изиграат, туку и да ја негуваат, растат публиката, да комуницираат со неа, да посочат кон тоа дека сите заедно учествуваме во тој изведбен процес и како можеме да си помогнеме едни на други. И во театар постојат бонтон правила. Постои причина зошто треба да е тивко (зошто некој преживува нешто што можеби боли); постои начин да се дознае дали претставата е погодна за дете или не (постојат афиши, флаери, медиумски објави, објави на социјални мрежи со кратки содржини, детали за жанрот на претставата итн.); постои лична етика и момент на носење одлука – да излезам од гледалиштето ако не ми се допаѓа нешто или да им пречам на сите со тоа што ќе си разговарам со тие околу мене…

Меѓу другото, како студент по театарска режија сум осознал колку театарското образование користи и во секојдневниот живот. Еден тон истражувања ги потврдуваат придобивките од процесот на изучување театар: покачување на самодовербата, подобрување на одредени вештини, пр. комуникациски, презентациски, лидерски; развивање на емоционална интелигенција, емпатија… Сакав сето тоа да го направам да му биде на дофат и на обичниот гледач/љубител на театарската уметност кој, додека учи како се прави/гледа претстава, ќе работи и на својот личен развој. Од друга страна пак, театарските процеси се доста мистифицирани, нема потреба од тоа и затоа „Театар за сите“ има цел постојано да го доближува театарот до публиката.

Според тебе, кои се највидливите разлики помеѓу развојот на нашата театарска сцена во однос на развојот на независната театарска продукција во останатите балкански земји?

Нашата театарска сцена нема простори за работа! Скопје нема доволно простори, а за другите градови и да не зборувам.

Постои и една терминолошка недоследност кога зборуваме за независната сцена. Независна е само ако навистина не зависи од директор што го молиме да ни даде просторија за да работиме, од парите на Министерството за култура или пак, од парите на локалните самоуправи итн. Независна значи самоодржлива, а значи и невозможна. Македонија нема капацитети да развие вистинска, независна сцена: немаме донаторска култура, немаме мецени – луѓе кои ќе поддржуваат и финансираат професионален развој на млади уметници. Можеби посоодветна терминологија е онаа, којашто театарската сцена ја именува како институционална и вон-институционална. Но, и овде границите на поимањето се тенки: ако некој театар работи во институција, во истиот момент станува зависен од неа и повторно се враќаме на моментот со самоодржливоста, поседувањето сопствен простор итн.

Во тој поглед, дел од останатите балкански земји мислам дека подобро се снаоѓаат и колегите се подобро организирани.

На кој начин би можеле колективно да придонесеме кон подобрување и реосознавање на независната театарска сцена во државава?

Преку едукација, формална и неформална. Многу пати луѓето што доаѓале на часови во „Театар за сите“ прашувале каде да одат и што да гледаат. Секогаш сум ги насочувал првин кон „независната“ сцена, алтернативната, вон-институционалната, а потоа кон институционалнната. Имаме колеги коишто работат во обете сфери, македонската публика треба да ја види и едната, и другата страна од монетата. Домашните автори и уметници се поддржуваат пред сè, преку (за)познавањето со нивната работа и творештво.

Театарската сцена во државава не треба само да продуцира и чека, „еве, направивме, дојдете“, а после да си замине дома. Театарот мора да се отвори, мора да сака да слушне што мисли публиката и што има да каже. Замислете во сите театри да се вратат „тркалезните маси“ што некогаш се правеле, па секој од публиката да може да поразговара со екипата што пред малку ја гледал, да и постави прашање, да се ракува… Замислете кон тоа и екипата да може да ја сподели и својата страна од процесот!? Во основата на тој дијалог лежи придонесот кон реосознавањето на независната/зависната сцена.

Што би можеле да очекуваме од „Театар за сите“ во иднина? Дали иднината за независниот театар во Македонија изгледа подобро од минатото?

Ако во минатото се добивал одреден износ за продукција на претстава, сега тој износ ќе биде намален, а материјалите за изработка на сценографија и костими се покачени како и сè друго. Во театарските кругови веќе на големо се зборува за кратење на буџетот за култура, па според тоа театарската иднина што е надвор од инситуциите може да се врати на истото ниво како за време на пандемијата – нула продукции или пак продукции само колку да се сработи. Нема светла иднина и потребно е реосмислулвање на стариов систем кој не ни користи.

А што се однесува до „Театар за сите“, од септември ќе започне со продукција на претстава со наслов „Скопјани“, претстава за градот и неговите жители, екологијата, архитектурата… Текстуалната предлошка ќе биде повеќеслојна, а еден од слоевите се потпира на неколку раскази од збирката на Оливера Ќорвезироска, „Улиците што ги нема“. Во кој простор ќе се одигра премиерно сè уште не знаеме, но знаеме дека сакаме да се случи на 13 Ноември или денот на ослободувањето на Скопје.

Проектот „НОВИ ПУБЛИКИ“, во чии рамки е и прирачникот по драмска уметност, е финансиран од Европската унија, а овозможен од Регионална мрежа за културна разновидност [READ – Regional Network for Cultural Diversity].

Регионална мрежа за културна разновидност е регионален проект финансиран од Европската Унија со главна цел да им овозможи и да им даде поддршка на актерите од цивилното општество да промовираат и негуваат меѓукултурна писменост, толеранција и демократски вредности со особен фокус на младите. Проектот го спроведува Гете-институт Скопје заедно со партнерските организации: Центар за балканска соработка – Лоја (Северна Македонија), Instituti I Librit dhe i Promocionit (Албанија), Kalem Culture Association (Турција), Krokodil (Србија), Qendra Multimedia (Косово).