Тајното значење на приказните за духови

Но, класичните приказни на Џејмс помогнаа и во зацврстување на друг аспект на формата:  основната мажественост. Џејмс, образован на Кингс колеџот во Кембриџ, строго се спротивставувал на приемот на студентки. На крајот заминал на Итон, неговиот прв, чисто-машки алма матер. Па и не е изненадувачки што жените се појавуваат толку ретко во неговите приказни.

Кога размислуваме за натприродни содржина, мислиме и на Ловкрафт, Џозеф Шеридан ле Фану, Оливер Онионс и други. Сите мажи.

Во последниве години пак објавени се низа книги од авторки.

Новелата на Џилијан Флин, The Grownups, раскажува приказна за еден лажен психопат, проблематично дете и куќа што се чини дека е дом на зол дух. Читањето е како низ грбот да ви поминува коцка мраз.

Дебитантскиот роман на Лорна Гиб, „The Ghost“, го фикционализира животот на Кети Кинг која во викторијанкиот период организира сеанси со духови, а „Rawblood“ на Катриона Вард раскажува готска приказна за проколнато семејство.

Во меѓувреме во „Taxidermist’s Daughter“, Кејт Мос комбинира приказна за духови со историска мистерија. Авторките Луиз Велч и Одри Нифенегер ги уредија антологиите – „Духови: 100 приказни што треба да ги прочитате со вклученo светлo“ и “Духови: колекција на приказни за духови“ –двете застапуваат голем број на женски автори. И откако го потврди своето место во жанрот со приказните за духови под наслов„Жената во црно“ Сузан Хил се потврди како „дама на жанрот“.

Свртување на заврткатa

Она што е интересно е дека ова навистина не е ништо ново. Според некои научни проценки, во 19 век, во екот на популарноста, жените учествувале со околу 70% од приказните за духови објавени во британски и американски списанија. Имињата на овие автори – Амелија Едвардс, Мери Елизабет Брадон, Шарлот Ридел, Мери Луис Молесворт – во голема мера избледеа, додека други (како Едит Вартон и Е. Несбит) се запаметени по други дела.

Во приказните на Џејмс и соработниците, машките протагонисти најчесто ги сметаат своите интелектуални и научни идеи за доведени под прашање од натприродни феномени.

Во приказните на жени, кога ќе се чуе тап удар во текот на ноќта, тоа е често звукот на авторката што си ја треска глава од крутите дефиниции на општеството за нејзината улога.

Дури во 70-тите години на 20 век, критичарите почнаа да анализираат како родот на авторот влијае на приказните за духови, ископувајќи субверзивни подтекстови во приказни што ги пишувале жените. Една таква класика е „The Yellow Wallpaper“ на Шарлот Перкинс Гилман (1892), чија безимена раскажувачка, која страда од постнатална депресија, е ограничена на одмор во кревет под грижа на нејзиниот сопруг лекар и почнува да го губи разумот.

На самата Гилман и била дијагностицирана неврастенија (нервна слабост) во дваесеттите години и ја лекувал д-р С. Веир Мичел, чиј лек се состоел во тоа што пациентот ќе го легне во кревет со месеци, дозволувајќи и само лесна храна и целосно забранувајќи ѝ ментална, физичка и социјална активност. Креативните активности како пишување, сликање – дури и читање – биле строго забранети. Како што изјавила самата Гилман, самиот „лек“ скоро ја полудел.

Во приказната, хероината е затворена во стара детска соба со морничав тапет на чија слика гледа обесени глави и „потечени очи“. На крајот, се појавува намуртена женска фигура, навидум заробена зад решетките од тапетот. Дали е тоа самата таа? Кога нејзиниот сопруг влегува ја гледа како го кина тапетот, а таа му велие „Најпосле излегов. И го искинав тапетот за да не можете да ме вратите! “

Претходно ценето поради ужасот што го предизвикувалос,делото скоро еден век подоцна се толкува како како осуда на викторијанскиот патријархат. Лекарот се онесвестил кога ја нашол сопругата како ги кине тапетите, оставајќи ја да „лази“ над неговото тело за да се ослободи.

Повторно и повторно, приказните од жени ги нагласуваат психолошките аспекти на болката на ликот.

Во „Керфол“, приказна од Едит Вартон, една жена е лажно обвинета за убиство на нејзиниот постар сопруг. Но, што навистина го убило – дали реалноста може да е уште полоша? Во пресрет на судењето, таа полудува.

Немирни духови

Заедно со своите стравови и вознемирености, жените ги користат приказните за духови за да ги „истераат“ своите незадоволства од општествените ограничувања. Духот е крајниот аутсајдер – отсутно присуство, согледува се, а сепак е неспособен да учествува во животот на кој било значаен начин. Како што забележува Велч, значителен број авторки од едвардијанскиот и викторијанскиот период, вклучени во нејзината антологија, биле активни поддржувачи на движењето за гласање на жените и не е тешко да се види зошто ваквата идеја за духот е прецизна.

Се разбира, некои жени биле помаргинализирни од некои други. Во 19-от век, гувернантите и слугинките на дамите – вработените кои не биле ниту од класата на слугинките ниту од служените – биле особено ранливи и осамени. „Poor girl“ на Елизабет Тејлор (1958) претставува една таква жена, Флоренс, е прогонувана од привид од иднината, флаперкa, кој ја отелотворува нејзината силна желба за страст. Додека Флоренс е скромна, мирна, духот е намирисан, облечен во „туника што едвај ги покриваше колената, капа како шлем, над интензивно зелено нашминканите очи и со долг ѓердан од стаклени перли кој се лула над нејзините рамни гради“.

Спинстерките се друга група чие незадоволство повторно е претставено низ морничави настани. Принудени на благодарност на добрата волја на машките роднини, од нив се очекува да прифатат пожртвуваност и добри дела. Не е ни чудо што биле толку податни да се чувствуваат прогонувани од животите кои можеле да ги живеат. „Dissatisfied Soul“ на Ени Трумбул Слосон од 1908 година е приказна за Марија Бливен, спинстерка опишана од нејзината снаа како „најзгодна, најнемирна, најпроменлива“ личност што може да се замисли, секогаш заминувајќи пред време. Не е ни чудо што не можела да се смири ниту во задгробниот живот. А, сепак, со тоа што постојано се држела настрана, зарем не станала дух дури и додека била жива?

Ослободен бес

Приказните за духови сугерираат дека што и да потиснуваат жените, на крајот ќе се врати да прогнува, ако не нив, тогаш оние кои придонеле во нивното држење приклештени. Објавена истата година како и приказната на Слосон, „The Readjustment“ на Меј Остин го оживува ликот на Ема Џосилин, жена чии животни достигнувања се „мала куќичка“, „обичен“ сопруг и хендикепиран син. Таа управува со сето ова со „тврда, светла, површна компетентност“, а сепак како што забележува Остин, „Ема отсекогаш ги сакала нештата поинакви, ги сакала со бес и фокусираност што би биле навредливи. Три дена откако Ема почина… таа се врати“.

Овие жени-духови се често длабоко сочувствителни ликови. Она што ги прави застрашувачки е тоа што смртта им овозможува да се ослободат од социјалните норми и целосно да го ослободат гневот што нивните живи сестри мора да го проголтаат. Духовите стануваат протофеминистички фигури кои – барем во смртта – ги отфрлаат традиционалните улоги што општеството ги става врз нивниот грб, оние на послушна сопруга, посветена мајка, покорна ќеркa.

Неколку децении подоцна, феминизмот беше загрозен со пројавата на божицигд-домаќинки на 50-тите кога, Ширли Џексон палаво се спротивставуваше на конвенциите: „Уморна сум од пишување на ситни биографски работи што ме претставуваат како мала домаќинка во Мард Хабард кој стои и меша над дрвен шпорет. Живеам во старо влажно место со дух во таванот во која никогаш не сме влегле (мислам дека е за заѕидан), и првото нешто што го направив кога се вселивме –  нацртав шифри со црн креон на сите праговите на вратите и полиците, на прозорците за да се заштитам од демони, што беше главно успешно “. (Цитат од ново објавената збирка „ Let Me Tell You“. Нејзиниот роман од 1959 година „Haunting of Hill House“ Стивен Кинг го оцени како еден од најдобрите хорор романи на сите времиња.)

Пишувајќи стории за духови, авторките изнесуваа ставови и грижи што се сметаа за недозволиви во тоа време. Самите овие жени писатели се вистинските немирни духови. Кога Вартон призна дека приказните со духови ја правеле толку вознемирена, што ги запалила книгите што ги содржеле, веројатно било шега, но сепак честопати има морничава возбуда во приказните за духови што ги напишале таа и нејзините сестри-писателли.

Како што забележува Џилијан Бир, формата го опишува „востанието, а не воскресението“ на мртвите и тоа никаде не е поточно отколку во делата од жени.

Превод: Лени Фрчкоска